Why?

Waarom

Als onafhankelijk lichtontwerper moet ik deze vraag kunnen stellen.

Het why woord is het woord die omvat wat een onafhankelijk lichtontwerper duidelijk wil krijgen bij de vraag om een lichtontwerp. Of het hierbij nu gaat om een directe project vraag of een vraag via een pitch of aanvraag en of wedstrijd.

Afgelopen jaar zijn een aantal project aanvragen mijn bureau gepasseerd. De één loopt op niks uit de ander wordt concreet. Maar iedere keer bestaat bij mij de duidelijke wens om contact met de aanvrager en/of initiator. Ik wil het graag goed “Kunnen” doen. En daarbij de `Why` vraag kunnen stellen.

De wens om een lichtontwerp vraagt om verdieping.

Ook hier gaat zeker het bekende spreekwoord op “een gek kan meer vragen dan tien wijzen kunnen beantwoorden”. En daarbij stel ik mij voor de spreekwoordelijke gek is onbekend met de inhoud en het inzicht van de materie.

Maar we kunnen met zekerheid stellen dat een lichtontwerp doe je niet even. Los van het creatieve proces, het vinden van inspiratie zal er ook een zekere verantwoording verlangt worden ten aanzien van de resultaten en de gebruikte materialen.

Lichtontwerp – Lichtadvies: Is er een verschil tussen een lichtontwerp en een lichtadvies?

Ja, die is er zeker. Ik zal proberen e.e.a.. uit een te zetten om het onderscheid te duiden. Een ontwerp is een proces tussen de vraagsteller/ opdrachtgever en de ontwerper. Vanuit een analyse op de vraag wordt door de ontwerper een visie verwoord om na overeenstemming te komen tot een voorlopig licht ontwerp. Welke na afstemming wordt doorgezet naar een definitief licht ontwerp. Dit kan worden ingezet voor uitwerking vanuit een bestek. Bij installaties zal men ook de lichtontwerper de instellingen van het door hem ontworpen lichtbeeld moeten laten verrichten. Een lichtontwerp omvat een geheel ontwerp proces en is niet maar een deel hiervan. Een lichtadvies kan hiervan een onderdeel uitmaken. Een lichtadvies is veelal toegespitst op een behoefte, vanuit wenselijkheid of richtlijnen en normen. En het uitgangspunt is veelal de wens om een concreet armaturen voorstel in kunstlicht. Het project gebied is veel duidelijker. Een lichtontwerp is veelal een inzet van Kleur , Textuur, daglicht, kunstlicht, functionele verlichting en decoratieve verlichting en architecturale verlichting inspelend op het totale ontwerp. Ook binnen de analyse worden materiaal gebruik en kleurgebruik meegewogen binnen het ontwerp. Maar ook de uitstraling en het doel worden benoemd.

Gratis?

Is een lichtontwerp gratis?. Voor sommige lijkt het zo. Je koopt een armatuur en het ontwerp is inclusief?

Een lichtontwerp kan nooit gratis zijn. Er wordt door een ontwerper aan gewerkt. Deze heeft een salaris een ziekenkosten verzekering enz. enz. Een goed ontwerp zal een prijs hebben. Of dit nu indirect wordt door berekent of direct. Het inzichtelijk maken van deze kosten geeft de kwaliteit van het proces weer. Als je van een fabrikant/ leverancier een lichtplan krijgt is het altijd afgestemd op de mogelijkheden en activiteiten van deze fabrikant/ leverancier. Een onafhankelijk lichtontwerper zal middels een offerte inzicht kunnen geven over de kosten en tijd wat nodig is om te komen tot een lichtontwerp.

Op een A4t’je

Het maken van een lichtberekening of ontwerp op een A4t’je is achterhaalt. Dit kan niet meer. De complexiteit is te groot. Zeker t.a.v.. de verantwoording die men moet dragen ten aanzien van bijvoorbeeld de energie transitie wet.

Vrije beschikking van gegevens over armaturen data, normen richtlijnen en interpretaties.

Als ontwerper ben je afhankelijk van de gegevens die producenten van armaturen en lichtbronnen beschikbaar stellen. In het algemeen kunnen we stellen dat dit goed is geregeld. Alleen laat de inhoud van deze gegevens vaak te wensen over. Dit wordt o.a.. zichtbaar bij het invoeren van lichtdata bij programma’s als Dialux EVO. De bedrijven die geen open data hebben van de producten die ze produceren of waarvan ze agent van zijn hebben iets uit te leggen. Doen ze dit als controle middel of is het een service waarbij ze de laatste gegevens bij de gebruiker willen bezorgen. Het roept bij mij altijd vragen op en weerstand. Het is niet mogelijk in vrijheid hier over te beschikken. Dit geldt ook voor normen, richtlijnen en interpretaties. Veelal is de oplage zo klein dat de prijzen die voor publicaties van Normen en richtlijnen gevraagd worden opmerkelijk zijn te noemen. Mede hierdoor is de bekendheid en kennis van de normen en richtlijnen onvoldoende bij de gebruikers.

Rechten, en ethische waarden en normen

In 2018 heb ik een meest recente uitvoering van de NPR 13201+A1 aangeschaft bij de NEN. €219.50 inkl. Btw voor 47 pagina’s. Dit zijn indirecte kosten waar ik als lichtontwerper mee heb te dealen. Als een lichtontwerp €500,00 excl btw kost zal je veel van dit soort opdrachten nodig hebben om deze kosten te kunnen terug verdienen. Per jaar is er voor ca €495.00 excl. Btw aan nieuwe richtlijnen, normen en overige info waar je als lichtontwerper over geïnformeerd moet zijn. Deze is niet vrij beschikbaar.

Een lichtontwerper heeft opleiding genoten. Specialisatie na opleiding architectuur, interieurarchitectuur , landschapsarchitectuur en / of Elektrotechniek. Door het volgen van opleidingen Middelbare verlichtingstechniek, hogere Verlichtingskunde of een Master opleiding licht bij diverse academisch in binnen en buitenland. Dit wordt herkenbaar door o.a.. lidmaatschap van organisaties als LN, lichtontwerpers Nederland, IALD international association lighting designers, en men heeft toetsing gehad middels accreditatie of registratie zoals ELE, european lighting expert. Daarnaast is een lichtontwerper aanwezig in zijn vakgebied door bijscholing en het bijwonen van seminars. Op een lichtontwerp liggen rechten. Het lichtontwerp is van de lichtontwerper.

Protest

De reden dat ik dit artikel heb geschreven is een verwoording te geven van mijn ervaringen met diverse pitchen en aanvragen.

“We all know what light is but it isn’t easy to tell what it is.”

Enkele voorbeelden vanuit diverse aanvragen :

De indiener kan protest over de uitslag indienen binnen 14 dgn. door middel van een kortgeding bij de rechtbank. Met je toekomstig opdrachtgever eerst naar de rechtbank gaan en vervolgens bij gelijk een project proces ingaan voor de komende drie jaar ?.

In het plafond van de tunnel zijn twee aan sluit punten beschikbaar voor de verlichting. Is hiermee het lichtontwerp bepaald?

Indien men belangstelling heeft kan men vrijblijvend een V.L.O. ( voorlopig lichtontwerp) indienen ter beoordeling. 2/3 van het totale ontwerpproces als investeringsrisico?

De visie voor lichtontwerp wordt gepresenteerd door de indiener voor vierleden van de project cie. Bij binnenkomst zitten er 30 mensen in de zaal.

Wij vragen u enige schetsen met teksten aan te leveren. Vervolgens gaat die partij er met de opdracht vandoor die ook simulatievideo’s en modellen 1 op 1 aanlevert.

Hoe kan men de aanvraag zo verwoorden dat een lichtontwerper hier ook iets mee kan.

Een voor de aanvrager verzorgen van een goed lichtontwerp is het doorlopen van een analyse waarin wensen en mogelijkheden zichtbaar worden gemaakt. Maar vooral de mogelijkheden en kansen naar boven worden gehaald.

Belangrijk bij een ontwerp is het inzichtelijk verkrijgen van de mogelijkheden van communicatie. Bij sommige trajecten zal je met het projectteam 2 tot 3 jaar moeten samenwerken. Ook van belang is het termijn waarbinnen e.e.a.. zal moeten worden gerealiseerd.

Daarom is het belangrijk voor de toekomstige opdrachtgever met welke lichtontwerper hebben we te maken? Is er een match?

Er zijn diverse lichtontwerpers elk met hun eigen uitgangspunten voor ontwerp en het verkrijgen van werk.

-- De lichtontwerper die zijn ontwerpen realiseert vanuit verkoop van armaturen en lichtbronnen. En zich laat betalen voor ontwerp door de marge op het verkochte product. –
De lichtontwerper die e.e.a.. combineert. Hij levert de producten. En laat zich betalen door de marge op levering en wordt betaald middels een honorarium. –
De lichtontwerper die een commissie verkrijgt per verkocht product en zich laat betalen middels honorarium.

De lichtontwerper die zich heeft verbonden, of in dienst is van een advies en/of architecten bureau. –
De lichtontwerper die zich heeft verbonden, of in dienst is van een armaturen producent of een agent/ handelsonderneming van armaturen. –
En de lichtontwerper die vooraf een offerte opmaakt voor het ontwerptraject en zich laat betalen door een honorarium. Deze lichtontwerper is niet afhankelijk van verkochte producten.

De laatst genoemde is onafhankelijk lichtontwerper te noemen. En zo zijn er ook nog heel wat ontwerpers die combinaties weten te maken van wat hierboven is omschreven.

Maar welke keuze maak je als opdrachtgever, en hoe weet je op welke wijze een ontwerp wordt betaalt.

Als architect laat je je betalen vanuit een honorarium. Als architect wil je onafhankelijk kunnen zijn. Zoek je als architect voor het lichtbeeld naar een partner, een onafhankelijk lichtontwerper?

Als lichtontwerpers hebben we het ons niet makkelijk gemaakt ons verdienmodel voor de markt zichtbaar te maken. Maar dat geldt ook voor onze activiteiten.

Het voordeel van een ontwerper die ook de producten levert is dat het gehele traject onder de verantwoording ( in sommige gevallen zelfs de installatie) bij één partij ligt. Ontwerp, levering, begeleiding installateur enz. enz.

Het voordeel van een ontwerper die onafhankelijk is men krijgt een ontwerp en kennis en garanties op het ontwerp en heeft de vrijheid in keuze aannemer/ installateur en onderhandeling over de aanschafsprijs bij fabrikanten en/of leverancier. De ontwerper zal ook de producten bij de producent voor offerte aanvragen en daarbij de marges inzichtelijk laten zijn zonder eigen belang. En men krijgt vooral een ontwerp (lichtbeeld) die in vrijheid is ontworpen.

Veelal weet de leverancier van armaturen ed. geen raad met de aanvraag van een onafhankelijk lichtontwerper. Bij overleg over de prijs vanuit offerte zijn vaak nog marges meegenomen voor installateur en commissies voor derden. Een netto prijs geeft duidelijkheid wil een installateur hieraan verdienen dan zet hij zijn marge hier maar overheen. Let wel de installateur is veelal verantwoordelijk tussen levering en oplevering voor de toegepaste materialen. Hij mag daarom best aangeven wat voor tegemoetkoming in kosten hij hiervoor wil verrekenen.

Een gedachte: de kosten voor ontwerp van een onafhankelijke partij worden ruimschoots terug verdiend door de marges die men verkrijgt op het geleverde product.

Een praktijk voorbeeld een project waarbij de bruto armatuur prijs €60.000,00 bedraagt heeft veelal een honorarium van ca. €5000.00 bij een onafhankelijk ontwerper. De korting op aanschaf armaturen bedraagt ca. €15000,00 ( 25%). De installateur verkrijgt hierbij ca. €6000.00 ( 10%) commissie van de fabrikant/ leverancier voor verantwoording op materialen tussen levering en oplevering.

Meestal is de korting voor opdrachtgever bij levering van materialen door een lichtontwerper die de armaturen levert maar €6000.00 , 10%. Het honorarium is volledig onzichtbaar. Alles wat er door de leverancier / Lichtontwerper wordt verdiend hangt in een wolk van mist. Bij leverancier A krijgt de ontwerper een korting van X maar bij fabrikant B krijgt hij een korting van X + 15%? Dit omdat hij het gehele jaar al vele producten van deze fabrikant heeft afgenomen. Of de lichtontwerper is Prevert supplier. En zo zijn er nog veel meer commerciële constructies mogelijk die de mist wolk dichter maken voor de opdrachtgever. Let wel dit zegt niets over de kwaliteit van de ontwerper die kan enorm goed zijn. Maar wat ervoor betaald moet worden blijft een onderdeel van speculaties.

Iedere lichtontwerper die zijn vak wil uitoefenen zal dit met kennis moeten doen. Opdrachtgevers moeten vooral informeren bij een ontwerper wat zijn referenties zijn en waar en wanneer hij zijn opleiding heeft genoten. Of hij lid is van een beroepsvereniging en of bij het lid worden een accreditatie traject is gevolgd. En vooral wanneer hij dit heeft gedaan.

We zijn het er allemaal over eens, niets veranderd zo snel als de kennis binnen de licht branche.

De opdrachtgever zal zich moeten realiseren dat het resultaat van een lichtontwerp ca. 30jaar meegaat met de LED techniek van heden ten dage. Het lichtontwerp waar opdracht voor uitvoering wordt gegeven zal hij 30 jaar beheer over moeten voeren.

Wat we als lichtontwerper willen weten is WHY, en we moeten de WHY vraag kunnen stelen anders komen we niet tot een ontwerp.

De informatie die bij een project wordt verstrekt is niet altijd voldoende voor een lichtontwerper. Een gelegenheid om een intake te houden of een project schouw geeft de ontwerper meer inzichten om een betere aanbieding en uiteindelijk ontwerp te verzorgen. Als lichtontwerper ontwerp je een lichtbeeld voor mensen.

Lichtbeeld

Ontwerpers willen graag een optimaal lichtbeeld voor een project realiseren. Ze zijn hiermee begaan en bevlogen om dit te realiseren.

Organisaties in de “Lichtwereld”

NSVV, ( LN, lichtontwerp Nederland)

IGOV

OVL.NL ( Lichtontwerp Atelier)

ELE, European Lighting Experts

IALD, International association of lighting designers

Noorderlichtadvies en Vormgeving, een onafhankelijk lichtontwerpbureau, Richard Out IALD, ELE